Hatalı politikalar sonucunda krize sürüklenen ekonomiyi düze çıkarmak için atılan adımlar da alarm zillerini çaldırıyor. Bütçe açığını kapatmak amacıyla getirilen vergiler, zamlar ve tasarruf paketleri vatandaşın sırtına yüklendi. ‘Bütçe bozulur’ denilerek ara zammın da pas geçildiği süreçte asgari ücretin alım gücünün yeniden 20 yıl önceki seviyeye geldiğini Big Mac endeksi de doğruladı.
Yüksek enflasyon açlık sınırı derken Türkiye’de ücretli çalışanın ve emeklinin alım gücü yerle bir oldu. Bunu sadece sokak, çarşı, pazar değil BigMac endeksi de ortaya koydu. Prof. Dr. Ali Hakan Kara’nın paylaştığı endekste Türkiye’nin alım gücünde 20 yıl önceki seviyeye geri döndüğü vurgulanırken “Big Mac fiyatı verilerine göre 2018-2021 arasında dünyanın neredeyse en ucuz ülkesiydik. Gelinen noktada en pahalı 12’nci ülkesi olduk” dedi.
KRİZ VERGİLERİ, VERGİ ZAMMI TETİKLEDİ
Son yıllarda uygulanan yanlış politikalar ekonomiyi kur-enflasyon sarmalına sıkıştırdı. Ardından ‘kuru dizginleyecek’ denilerek açıklanan KKM reçetesi, beklenen sonucu vermediği gibi MB’nin kasasından 833 milyar lira götürdü. Ekonomideki kriz bu yanlış adımlarla derinleşirken, hükümet 2023 seçimlerinden sonra yeni süreci başlattı. Önce ‘tasarruf’ dedi. Ardından açıklanan tasarruf paketlerini dar gelirlinin sırtına bıraktı. İkinci aşamada ek vergi paketlerini sıraladı. Vergiler de art arda zamları tetikledi. Yanlış hamleler vatandaşın alım gücünde tarihi bir erimeye neden oldu.
NEREDEYSE DÜNYANIN EN UCUZ ÜLKESİYDİK, EN PAHALI 12’İNCİ ÜLKESİ OLDUK
Yüksek enflasyon açlık sınırı derken Türkiye’de ücretli çalışanın ve emeklinin alım gücü yerle bir oldu. Bunu sadece sokak, çarşı, pazar değil BigMac endeksi de ortaya koydu. Prof. Dr. Hakan Kara, paylaştığı endekste asgari ücretlinin alım gücünde 2004-2005 seviyesine gerilediğini gösterdi. “Big Mac fiyatı verilerine göre 2018-2021 arasında dünyanın neredeyse en ucuz ülkesiydik. Gelinen noktada en pahalı 12’nci ülkesi olduk” dedi. Grafik asgari ücretle ancak 83 BigMac alındığını gösterirken, sosyal medyada yapılan alıntının altına ‘20 sene sonra başa döndük’ yorumları yapıldı.
Karar'ın manşetinde yer alan habere göre, Türkiye’de hızla artan yüksek enflasyon alım gücünü yerle bir etti. Bu sene asgari ücrete ara zam düşünülmüyor fakat iğneden ipliğe her şeye zam geliyor. Bugün bakıldığında açlık sınırı (TÜRK-İŞ) asgari ücretin 2 bin 232 lira üzerine çıktı. Temmuzda 19 bin 234 liraya ulaştı. Su, elektrik, doğal gaz, ekmek, ulaşım ve hatta birçok harca bile zam geldi. Ama asgari ücret açlık sınırının altında sabit seyrettiği için alım gücü gittikçe düştü. Bunu Big Mac endeksi de ortaya koyuyor.
Farklı para birimlerinin satın alma gücünü farklı ülkelerdeki bir Big Mac’in fiyatlarıyla karşılaştıran bir gösterge olan endeksten örnek veren ekonomist Ali Hakan Kara, sosyal medya hesabından 20 yıl önceki alım gücüne geri döndüğümüzü paylaştı. Prof. Dr. Hakan Kara sosyal medyadan alım gücünün yerle bir olduğunu tablolarla örneklendirdi ve şöyle bir paylaşım yaptı: “Halkın alım gücü açısından bakıldığında, asgari ücretlinin 2016 sonrasındaki kazanımlarını son yıllarda geri vererek 20 yıl önceki alım gücüne geri döndüğünü görüyoruz. Big Mac fiyatı verilerine göre 2018-2021 arasında dünyanın neredeyse en ucuz ülkesiydik. Gelinen noktada en pahalı 12’nci ülkesi olduk. Dünyada pahalılık sıralamamız normalde nerede olmalı diye çok soru gelmiş.
Son 20 yılın verilerine göre dünya ortalamasına yakın olmamız makul. Yani ne 2018-2021 kadar ucuz, ne de şimdiki kadar pahalı olmalıyız. Dolar cinsi Big Mac sandviç fiyatının bizde çok hızlı yükselmesinin nedeni sadece TL’deki reel değerlenme değil. Öğrendiğim kadarıyla McDonalds Türkiye el değiştirmiş ve fiyatlamasını yukarı revize etmiş. Ülkemizde Big Mac fiyatlarının fazla artması kısmen bundan kaynaklanıyor.”
‘YILIN KALANI VATANDAŞ İÇİN ZOR GEÇECEK’
En son yapılan doğal gaz zammı üzerine de önceki günlerde paylaşımda bulunan Ali Hakan Kara “Vatandaş için zor geçecek” diyerek şu değerlendirmeyi yaptı: ”Son dönemde enflasyonun alım gücünü eritmeye devam etmesine rağmen ücret artışlarının sınırlı yapılması ve elektrik-doğalgaz-ulaştırma gibi seçim sonrası gecikmiş zamların hayata geçirilmesi nedeniyle üçüncü çeyrekte stagflasyon yaşanacak. Yılın kalanı vatandaş için zor geçecek.” Kara, doğalgaz zammı duyurusuyla da enflasyonda hedefin tutmasının zorlaştığını belirterek, şu değerlendirmeyi yapmıştı: “Yıl sonu resmi enflasyon hedef/tahmini yüzde 38 olduğundan elektrik ve doğalgaza yapılan zam %38 ile sınırlı tutuldu. Fakat bu zamlar yapıldığı için enflasyonun yıl sonunda yüzde 38’e düşme olasılığı sıfırlandı.”
AÇLIK SINIRI ASGARİ ÜCRETİ ÇOKTAN AŞTI
Temmuz ayında gıda fiyatlarında aylık enflasyon ivmesi sürerken, açlık sınırı ile asgari ücret makası da açılmaya devam ediyor. Türk-İş’in Temmuz ayı açlık ve yoksulluk sınırı araştırmasına göre, Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin; sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken aylık gıda harcaması tutarı, bilinen adıyla açlık sınırı Temmuz’da 19 bin 234 TL’ye yükseldi. Yoksulluk sınırı olan gıda harcaması ile giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması zorunlu diğer aylık harcamalarının toplam tutarı ise Temmuz’da 62 bin 652 TL ’ye çıktı. Bekâr bir çalışanın ‘yaşama maliyeti’ de aylık 24 bin 901 TL ’ye yükseldi. Araştırmaya göre Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin gıda için yapması gereken asgari harcama tutarındaki artış bir önceki aya göre yüzde 1,34 oranında gerçekleşti. Gıda fiyatlarında yedi aylık değişim oranı yüzde 33,28 olurken, son on iki ay itibarıyla değişim oranı ise yüzde 64,99 olarak hesaplandı.
‘EMEKLİNİN 5 KİLO KIYMASI ÇALINDI’
CHP Genel Başkanı Özgür Özel de alım gücüne geçtiğimiz günlerde emekliler üzerinden değindi. Özel, 31 Mart seçimlerinden önceki 105 mitingde emeklinin sorununu dile getirdiğini ve 10 bin liraya geçim olmayacağını, emekli maaşının artırılması gerektiğini anlattığını belirtti. Emekli maaşının bugün 12 bin 500 liraya yükseltildiğini hatırlatan Özel “Beğenmediğimiz 10 bin lirayla ocakta 25 kilogram dana kıyma alıyordu. Bugün verdiği 12 bin 500 lira güya zamlı maaşla 20 kilogram kıyma alıyor. Emeklinin ocak ayında isyan ettiği maaşından bile ayda 5 kilogram kıyma parası çaldılar enflasyon oyunlarıyla” ifadelerini kullandı.
ZAMLAR YAPILDIKÇA ENFLASYON MUHAKKAK ARTAR’
Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) Genel Başkanı Bendevi Palandöken, artan zam oranları ve zamların enflasyona etkisine ilişkin açıklamalarda bulundu. Palandöken, fiyatların düşmesi ve zamların önüne geçilmesi içinse üretim miktarının artması gerektiğine dikkati çekti. Yaz döneminde özellikle meyve sebze fiyatlarının düşmesi gerekirken yükseldiğine dikkati çeken Palandöken, “Yaz ayında doğalgaza zam geldi. Bundan sonraki süreçte elektrik, doğalgaz, petrol gibi ürünlere zam yapıldıkça enflasyon muhakkak artar. Öte yandan dengesiz fiyat politikaları da ürün fiyatlarını artırıyor. Bir pazarda 20 lira olan domatesin başka bir pazarda 40 liraya satılması hem haksız bir rekabet oluşturuyor hem de vatandaşımızın cebini yakıyor” dedi. Türkiye’nin en önemli sorununun yüksek enflasyonun ancak üretimin artması ile mümkün olacağını söyleyen Palandöken, “Fiyatların gerileyebilmesi için başta üretimin artması lazım ama üretimi artıracak alan kalmadı. Büyükşehirlerin etrafı beton yığını oldu. Dolayısıyla fiyatların düşmesini beklemek de biraz zor olacak” diye konuştu.
ÜRETİCİ TOPLUM TÜKETİCİ TOPLUM HALİNE DÖNÜŞTÜ
Üretimin artırılması için atılacak somut adımların ekonominin yeniden yapılandırılmasına imkân sağlayacağını belirten Palandöken, “Peşinen gelen zamlar hem de kontrollü zam dediğimiz elektrik, doğalgaz, akaryakıt denetleme kurulundan geçen zamlar bunlar yapılırsa gayrı ihtiyari artık herkes zam yapma furyasına dâhil oluyor. Bunun için yapılacak şey enflasyon düşürülecek. En azından ciddi lokomotif durumunda olan zamların durması lazım. Vatandaş da bir taraftan zamları düşünüyor bir taraftan esnaf ne yapacağız bu fiyatlar karşısında satış durdu diyor. Diğer taraftan tabi gelir durumlarındaki bu ücretlere yetişme sıkıntısı da gün geçtikçe büyüyor. Her gün artan fiyatlar karşısında vatandaş ne yapacağız, esnaf nasıl rafa mal koyacağız, vatandaş nasıl yiyeceğiz diyor. Bunun için yapılacak tedbirler belli” şeklinde konuştu. Üreticilerin sayısında azalma olduğunu belirten Palandöken “Bir de bildiğiniz üzere şehir nüfusu arttıkça kırsal kesimde yaşayan veya köyde yaşayanların sayısı çok azaldı. Yani üretici bir toplum netice itibariyle tüketici bir toplum haline dönüştü” diye konuştu.
150 LİRA OLAN YURTDIŞI ÇIKIŞ HARCI 500 TL
AK Parti Grup Başkanı Abdullah Güler, daha önce 150 Türk lirası olan yurtdışına çıkış harcının 500 TL’ye yükseltilmesinin vergi paketi içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) sunulacağını açıkladı. 2019 ve 2022 yılları arasında 50 TL olan yurt dışı çıkış harcı, Mart 2022’de 150 TL’ye çıkarılmıştı.
KÖPRÜ VE OTOYOL ÜCRETLERİ ARTTI
Karayolları Genel Müdürlüğü’nün (KGM) işlettiği ve yap işlet devret (YİD) modeliyle özel şirketler tarafından işletilen otoyol ve köprülerin geçiş ücretleri zamlandı. KGM’nin işlettiği 15 Temmuz Şehitler ve Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nden otomobiller için tek yön geçiş ücreti 15 liradan 24 liraya çıkarıldı. YİD projelerine ait köprülerin otomobil için geçiş ücretleriyse Osmangazi Köprüsü’nde 290 liradan 399 liraya, 1915 Çanakkale Köprüsü’nde 295 liradan 419 liraya, Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde ise 35 liradan 49 liraya yükseltildi. İstanbul-İzmir Otoyolu (Osmangazi Köprüsü dahil) geçiş ücreti 984, İstanbul-Ankara arasındaki Anadolu Otoyolu 134, İzmir-Çeşme Otoyolu 25, İzmir-Aydın Otoyolu 29, Aydın-Denizli Otoyolu 200, Malkara-Çanakkale Otoyolu (Çanakkale Köprüsü dahil) geçiş ücreti ise 579 liraya yükseltildi.
İŞE GİTMENİN MALİYETİ DE YÜKSELDİ
İstanbul’da geçen hafta toplu taşımaya da zam geldi. Yeni zamlı tarifeye göre; tam elektronik bilet 17.70 TL’den 20 TL’ye öğrenci bileti 8.64 TL’den 9.76 TL’ye çıktı. Öğrenci Abonman ücreti 250 TL’den 282. 5 TL’ye yükseltildi. Marmaray tam parkur 39.16 TL’den 46.94 TL’ye, metrobüs en uzun mesafe ücreti 26.27 TL’den 29.68 TL’ye yükseldi. Öğretmen Elektronik Bilet Ücreti 12.67 TL’den 14.31 TL’ye, tam abonman ücreti bin 389 TL’den bin 569 TL’ye çıktı. Taksi indi-bindi ücreti 90 TL’den 100 TL’ye çıkarıldı. Taksi açılış ücreti 24.55 TL’den 30 TL’ye yükseldi. Minibüs ücretleri mesafeye göre 18 TL ile 22.50 TL arasında değişecek. Minibüste öğrenci ücreti 10 liradan 12 liraya çıkarıldı. Okul servisinde zam yapılarak aylık 0-1 km ücreti bin 665 TL’den bin 931 TL’ye yükseltildi. Personel servisinde 10-17 koltuk kapasiteli taşıtın 865 TL olan bin ilk kalkış ücreti 1004 TL’ye çıkarıldı. Toplantıda, İBB deniz taksi ücretlerine yüzde 100 zam yapıldı. Bu kapsamda, 210 lira olan açılış ve ilk mil ücreti, 420 liraya, 155 lira olan 1-4 mil arası taşıma ücreti 310 liraya, 125 lira olan 4-8 mil arası taşıma ücreti 250 lira, 100 lira olan 8-16 mil arası taşıma ücreti 200 liraya yükseldi. Sabiha Gökçen Havalimanı hattındaki otobüslerin ücret tarifesine de zam yapıldı. Sabiha Gökçen Havalimanı-Kadıköy otobüsünün 90.97 TL olan ücreti 130 TL’ye, Sabiha Gökçen Havalimanı-Taksim otobüsünün 121.32 TL olan ücreti de 210 TL’ye yükseldi.
DOĞALGAZA 5 YILDA YÜZDE 500 ZAM
Doğalgaza ağustos ayının ilk günlerinde zam geldi. Konutlarda kullanılan doğalgaza 1 Ağustos’tan itibaren geçerli olmak üzere yüzde 38 zam yapıldı. Fiyat artışının nihai tüketiciye yansımasının Türkiye ortalamasının yüzde 24-25 olacağı belirtildi. Doğalgaz, 5 yılda yaklaşık yüzde 500 pahalandı. Elektrik fiyatlarına da yüksek oranda zam yapıldı. EPDK’dan yapılan açıklamada, enerji üretim maliyetlerinde yaşanan artış nedeniyle nihai elektrik perakende satış fiyatlarında mesken abone grubu için yüzde 38, tarımsal faaliyetler abone grubu için yüzde 30, kamu ve özel hizmetler sektörü abone grubunun düşük kademesi için yüzde 38 ve yüksek kademesi için yüzde 20 oranında artış yapıldığı belirtildi. Bu artışla beraber 100 kWh elektrik tüketimi olan bir mesken abonesi için ödenecek tutar 207,23 TL oldu. İstanbul’da konutlarda kullanılan suya yüzde 36 ile yüzde 53 arasında değişen oranlarda zam yapıldı. İstanbulluların yüzde 85’inin kullandığı 0-15 metreküp arası birinci kademede su birim fiyatı, yüzde 36 zam sonrasında 23.72 TL’den 32.28 TL’ye çıktı. İş yerinde de yüzde 60’a varan oranlarda zam yapıldı.