Bu sene oldukça zorlu bir yıl olacak. Bunun etkileri de şimdiden görülmeye başladı. Yeni ekonomi yönetiminin kemer sıkma politikasıyla birlikte işsizlikte de alarm zilleri çalmaya başladı. Bu yolda büyüme ile birlikte işsizliğinde azalacağı mesajı verilse de ekim ayında 200 bin ve kasım ayında da 24 bin kişi daha işini kaybetti. Çalışan sayısı son 2 ayda 224 bin kişi azaldı. Kemer sıkma politikası etkisini işsizliğe katkı sağlayarak gösterdi.
Seçim sonrasında Türkiye’de yepyeni bir dönemin kapısı aralandı. Mayıs öncesinde ekonomide alınan akıl ve bilim dışı kararlar şimdi, acı reçeteyle birlikte vatandaşa yansıdı. Artan maliyetlerin zamların kurun ve faizlerin yanında kemer sıkma politikası işsizlik verilerine bile yansıdı. 2024 yılında ekonomi yönetimi dahil birçok analist de zorlu bir senenin olacağını kaydederken, bunun yansımaları şimdiden başladı. Sanayi tarafında istihdamın daraldığı zaten verilere yansımaya başlamıştı.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, her mesajında kemer sıkma politikasına değinerek büyümenin de gerçekleşeceğini paylaşıyordu. Ama veriler daha şimdiden işsizlikte olumsuz tabloya işaret etti. Her ne kadar açıklamalar kimsenin işini kaybetmeyeceği yönünde olsa da 2019 yılında da 2 milyon 252 bin lise ve altı eğitimli işini kaybetti.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2023 yılının Kasım ayında mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı aylık 0,4 artışla yüzde 9 oldu. İşsiz sayısı bir önceki aya göre 115 bin kişi artarak 3 milyon 116 bin kişiye yükseldi. Ekim ayında 200 bin ve kasım ayında da 24 bin kişi daha işini kaybetti. Çalışan sayısı son 2 ayda 224 bin kişi azaldı. Kemer sıkma politikası etkisini işsizliğe katkı sağlayarak gösterdi.
Tabi bunun etkisi sadece işsizlikle değil farklı alanlarda da etkisi görüldü. Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu’nun (TESK) verilerine göre 2023 yılında 111 bin 576 esnaf kepenk kapattı. Bu sayı, her ay ortalama 9 bin 298 esnafın kepenk kapattığı anlamına geliyor. 2022 yılına göre, ekmek teknesi batan esnaf sayısı 11 bin 870 arttı. Dükkanını kapatmayan ise kredi veya borçla işini döndürmeye çalışıyor.
Sanayideki istihdam kaybının nedenleri de belli oldu. Çünkü üretim düşmeye başladı. Daralma yaklaşık 5 aydır devam ediyor. TÜİK’in, kasım ayı sanayi üretim endeksi sonuçlarına göre, sanayi üretimi kasım ayında, aylık yüzde 1,4 azaldı, yıllık yüzde 0,2 arttı.
KADINLARIN HÂLÂ ADI YOK
Dünyada kadın işsizliği önemli toplumsal cinsiyet eşitsizliği göstergesi olmaya devam ediyor. Kadınların istihdama erişimi önemli kısıtlılıklar içeriyor. İstihdamda olan kadınların ise çalışma koşulları kötüye gidiyor. Dünya genelinde çalışma çağındaki kadınların yüzde 15’i, erkeklerin yüzde 10,5’i çalışmak istemesine rağmen iş bulamıyor. Bu göstergede fark yoksul ülkelerde kadınlar aleyhine daha da açılıyor. ILO, kadınların ev içi ücretsiz bakım işlerinin, kadınların istihdamına engel olmanın yanında kadınları iş aramaktan alıkoyması veya kadınların kısa sürede çalışabilir hale gelmelerinin önünde bir engel olması hususunda uyarıyor.
Türkiye’de de kadın işsizliği erkeklere kıyasla oldukça yüksek seyretmeye devam ediyor. TÜİK tarafından açıklanan dört ayrı işsizlik türünde de kadın işsizliği erkek işsizliğinden oldukça yüksek seyrediyor. Kasım 2023’te mevsim etkisinden arındırılmış dar tanımlı işsizlik oranı erkeklerde yüzde 7,5 iken kadınlarda yüzde 11,8 olarak gerçekleşti. Geniş tanımlı işsizlik (âtıl işgücü) erkeklerde yüzde 18, kadınlarda ise yüzde 30,8 olarak hesaplandı. Geniş tanımlı kadın işsizliği ile geniş tanımlı erkek işsizliği arasındaki fark yaklaşık 13 puandır.
İSTİHDAM AZALMAYA DEVAM EDİYOR
Hane halkı iş gücü araştırması sonuçlarına göre, 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde işsiz sayısı bir önceki aya göre 115 bin kişi artarak 3 milyon 116 bin kişi oldu. İşsizlik oranı da 0,4 puan artarak yüzde 9 seviyesinde gerçekleşti. İşsizlik oranı erkeklerde yüzde 7,5 iken kadınlarda yüzde 11,8 olarak tahmin edildi. İstihdam edilenlerin sayısı bir önceki aya göre 236 bin kişi azalarak 31 milyon 611 bin kişi, istihdam oranı 0,4 puan azalarak yüzde 48,2 oldu. Bu oran erkeklerde yüzde 65,4 iken kadınlarda yüzde 31,3 olarak gerçekleşti. İş gücü, bir önceki aya göre 122 bin kişi azalarak 34 milyon 726 bin kişi, iş gücüne katılma oranı da 0,2 puan azalarak yüzde 52,9 olarak gerçekleşti. İş gücüne katılma oranı erkeklerde yüzde 70,7 iken kadınlarda yüzde 35,5 oldu.
GENÇ İŞSİZLERİN YÜKSELİŞİ DURMADI
Yaş grubu olarak 15-24’ü kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı bir önceki aya göre 0,3 puan artarak yüzde 16,5 oldu. Bu yaş grubunda işsizlik oranı erkeklerde yüzde 14,2, kadınlarda ise yüzde 20,7 olarak tahmin edildi. İstihdam edilenlerden referans döneminde iş başında olanların, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış haftalık ortalama fiili çalışma süresi bir önceki aya göre 0,2 saat azalarak 43,8 saat olarak gerçekleşti. Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel iş gücü ve işsizlerden oluşan atıl işgücü oranı bir önceki aya göre 1,3 puan artarak yüzde 22,7 oldu. Zamana bağlı eksik istihdam ve işsizlerin bütünleşik oranı yüzde 14,9 iken işsiz ve potansiyel işgücünün bütünleşik oranı yüzde 17,3 olarak tahmin edildi.
GENİŞ TANIMLI 8.6 MİLYON KİŞİNİN İŞİ YOK
Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR) tarafından TÜİK verilerinden yararlanarak yapılan hesaplamaya göre mevsim etkisinden arındırılmış geniş tanımlı işsiz sayısı ise Kasım 2023’te 8 milyon 671 bin kişi olarak gerçekleşti. TÜİK’e göre pandemi öncesinde, 2019 Kasım’da yüzde 13,3 olan dar tanımlı işsizlik Kasım 2023’te yüzde 9 olarak gerçekleşti. Ancak aynı yıllarda geniş tanımlı işsizlik yüzde 18,4’ten yüzde 22,7’e yükseldi. Son 1 yılda geniş tanımlı işsiz sayısı 795 bin artarak 7,8 milyondan 8,6 milyona yükseldi. Covid19 salgını sonrası geniş tanımlı işsizlik oranı 4,3 puan, geniş tanımlı işsiz sayısı ise 2 milyon 285 bin kişi arttı.
ATIL İŞGÜCÜ YÜZDE 22,7
DİSK-AR verileri, Kasım 2023 döneminde mevsim etkisinden arındırılmış (MEA) dar tanımlı işsizlik yüzde 9 olarak açıklandı. Zamana bağlı eksik istihdam ile işsizlerin bütünleşik oranı yüzde 14,9; işsiz ve potansiyel işgücünün bütünleşik oranı yüzde 17,3 ve âtıl işgücü oranı ise yüzde 22,7 olarak paylaşıldı. Kasım 2019’da 335 bin olan zamana bağlı eksik istihdam sayısı, Kasım 2023’te 2 milyon 58 bin kişiye yükseldi. Kasım 2019’da 1 milyon 628 bin olan potansiyel işgücü sayısı ise Kasım 2023’te 3 milyon 496 bine yükseldi. TÜİK’in âtıl işgücü oranından hareketle yaptığımız hesaplamaya göre mevsim etkisinden arındırılmış geniş tanımlı işsiz sayısı Kasım 2023’te 8 milyon 671 bin olarak gerçekleşti.
‘SANAYİ ÜRETİMİNDE DÜŞÜŞ ETKİSİ GÖSTERDİ’
Ekonomistler de işsizlik verilerini yorumladı. Ekonomist Mahfi Eğilmez “Eylül’de yüzde 9,1, ekimde yüzde 8,5 olan işsizlik oranı kasımda yeniden yüzde 9’a yükseldi. Asgari ücret artışı o dönemde devrede olmadığına göre mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış işsizlikte görülen bu oynaklıkta sanayi üretiminde son aylarda yaşanan düşüş etkili olmuş görünüyor” dedi. TÜİK’in, kasım ayı sanayi üretim endeksi sonuçlarına göre, sanayi üretimi kasım ayında, aylık yüzde 1,4 azaldı, yıllık yüzde 0,2 arttı. Açıklanan rakamlarla sanayi üretiminin aylık bazda 5 aydır gerilediği görüldü.
Uzmanlar ‘Sanayide beş yılın en uzun aylık daralma serisi’ olduğunu söyledi. Sanayi üretimi bir önceki ay da yüzde 0,3’lük aylık daralma kaydetmişti. Kasım ayıyla birlikte sanayi üretiminde aylık daralma serisi 5. aya yükseldi. Böylelikle 2018’den bu yana sanayi üretiminde en uzun aylık daralma serisi görüldü. 2018’de de beş aylık daralma serisi görülmüştü.
İŞ GÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR ARTTI
Ekonomist Burcu Aydın Özüdoğru “2023 Kasımda işsizlik oranı yüzde 9 oldu. Sevinmeli miyiz? Hayır. Son bir yılda 15 yaş üstü nüfus 611 bin kişi artarken. İş gücü 335 bin azaldı. İstihdam 96 bin azaldı. İş gücüne dahil olmayanlar 965 bin arttı! İstihdam piyasası alarm veriyor” yorumunu yaptı. İktisatçı Ali Çufadar ise “İlginç. İş gücümüz 2022 ortalarından itibaren artmıyor? Çok kabaca “turuncu” çizgiye yakın gitmesi beklenmez miydi? Niye ki? Konuyla ilgili iktisatçılarımız daha iyi cevaplar. “Hissedilen işsizlik” oranı daha mı fazla sorusu akla gelse de belki başka açıklaması da vardır?”
İSTİHDAMDAKİ KAYIP İŞSİZLİĞİN 2 KATI
Ekonomist Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz “TÜİK işsizlik oranını Kasım 2023’te yüzde 9 olarak açıkladı. Ekim 2023’te yüzde 8,6’ya kadar gerilemişti. İşsiz sayısı ekim ayında 3 milyondu, bir ayda 115 bin kişi arttı. Genç işsizliği yüzde 16,5’a (ekimde yüzde 16,3), kadın işsizliği yüzde 11,8’e (ekimde yüzde 11,4) yükseldi. Geniş tanımlı işsizlik yüzde 22,7 ile son ayların zirvesine çıktı. Bir ay içinde yaşanan istihdam kaybı, bir ayda işsiz kalanların iki katı oldu İstihdam oranı yüzde 48,2. Bu demektir ki çalışabilir yaştaki nüfusun ancak yarısına yakını istihdam edilebiliyor. Nedenlerinden biri, kadın istihdam oranının, erkek istihdam oranının neredeyse yarısı olması İşsizlik oranı üzerinde sıkılaşan para politikasının gecikmeli etkileri devam edecek. Kredi faizleri yukarı, ekonomide beklentiler, sektör endeksleri, imalat PMI endeksi aşağı yönlü hareketini devam ettirecek” dedi.
‘TÜİK MAKYAJLARI BİLE BUNU GİZLEYEMEDİ’
CHP Gamze Akkuş İlgezdi “İktidar suni gündemlerle gündemi meşgul ederken, ülkemizin en temel sorunu işsizlik olmaya devam ediyor. TÜİK’in makyajlı rakamları bile Kasım’da işsizliğin artığını gizleyemedi. Üstelik işsizlik rakamlarına iş bulma umudunu kaybedenler de dahil değil. İktidarın yanlış ekonomik kararları nedeniyle ülkemizin gençleri de emeklileri de İŞKUR kapısında iş aramaya devam ediyor.”
111 BİNDEN FAZLA ESNAF KEPENK KAPATTI
Karar'da yer alan habere göre, Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu’nun (TESK) verilerine göre 2023 yılında 111 bin 576 esnaf kepenk kapattı. Bu sayı, her ay ortalama 9 bin 298 esnafın kepenk kapattığı anlamına geliyor. 2022 yılına göre, ekmek teknesi batan esnaf sayısı 11 bin 870 arttı. Dükkanını kapatmayan ise kredi veya borçla işini döndürmeye çalışıyor. KOBİ’lerin bankalara borcu 3 trilyon lirayı aştı. Veriler pandemi döneminde bile esnafın bu kadar zor duruma düşmediğini gösteriyor. CHP Manisa Milletvekili Bekir Başevirgen, TESK verilerine göre, iflas eden esnaflara ilişkin açıklama yaptı. Başevirgen, şunları söyledi: “Verilere göre, 2023 yılında toplam 111 bin 576 esnaf kepenk kapattı. Bu sayı, her ay ortalama 9 bin 298 esnafın kepenk kapattığı anlamına geliyor.
2022 yılına göre, ekmek teknesi batan esnaf sayısı 11 bin 870 arttı. Pandemi döneminde dahi esnaf bu kadar zor duruma düşmemişti. Dükkanını kapatmayan esnafsa kredilerle, borçlarla işlerini döndürmeye çalışıyor. KOBİ’lerin bankalara borcu 3 trilyon lirayı aştı. Borcu takibe düşen KOBİ sayısı 293 binin üzerinde. Yüksek faiz, yüksek kur, elektrik, kira, vergiler ve tüm girdi maliyetleri altında ezilen esnafın bu şartlar altında ayakta kalması imkansız hale geldi.”
