Ekonomist Mahfi Eğilmez, 2014 yılında kaleme aldığı “Temel Yanılgılarımız” başlıklı yazısını 11 yıl sonra yeniden paylaştı. “Aradan on yıldan fazla süre geçmiş, daha da geriye gitmişiz. Türkiye ilginç bir biçimde geriye doğru ilerliyor” diyen Eğilmez, demokrasi, hukuk, eğitim ve anayasa gibi başlıklarda yaptığı tespitlerin bugün hâlâ geçerli olduğunu vurguladı.
Ekonomist Mahfi Eğilmez, 2014 yılında kaleme aldığı “Temel Yanılgılarımız” başlıklı yazısını 11 yıl sonra yeniden gündeme taşıdı. Sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, “Bu yazıyı 2014’te yazmışım: Temel Yanılgılarımız. Aradan on yıldan fazla süre geçmiş, daha da geriye gitmişiz. Türkiye ilginç bir biçimde geriye doğru ilerliyor” ifadelerine yer verdi.
Eğilmez’in 21 Mayıs 2014 tarihli yazısı, Türkiye’nin temel siyasal, toplumsal ve düşünsel sorunlarına dikkat çeken kapsamlı bir analiz niteliği taşıyordu. Aradan geçen 11 yılın ardından aynı yazıyı yeniden paylaşması, yazıda dile getirilen sorunların hâlâ geçerliliğini koruduğuna işaret etti.
DEMOKRASİ, HUKUK, EĞİTİM, ANAYASA...
“Temel Yanılgılarımız” başlıklı yazı, Türkiye’de toplumun genel işleyişine dair yedi başlık altında toplanan eleştiriler içeriyordu. İlk yanılgı, demokrasinin yalnızca seçimden ibaret sanılmasıydı. Eğilmez, çoğunluğun yönetimi ele geçirdikten sonra tüm kuralları kendi lehine biçimlendirmeye başlamasının demokrasiyi ortadan kaldırdığına dikkat çekmişti. “Seçimi kaybedenlerle kazananların eşit haklara sahip olmadığı bir yerde demokrasiden söz edilemez” demişti.
İkinci başlıkta, yasayla hukukun eş tutulması eleştiriliyor, yasa çıkarmanın yeterli olmayacağı, asıl sorunun bu yasaların uygulanamaması olduğu belirtiliyordu. Eğilmez, Türkiye’nin en büyük sorunlarından birinin, kendi koyduğu kuralları hayata geçiremeyen bir yapıya sahip olması olduğunu ifade etmişti.
Eğitim sistemine yönelik eleştirisinde ise lise eğitiminin analiz yeteneği kazandırmak yerine yalnızca üniversiteye hazırlık amacıyla kurgulandığını vurgulayan Eğilmez, “Öğretilenleri öğrenmiş ama öğretilmeyenleri araştırmayan bir kuşak yetişiyor” demişti.
Bir diğer başlıkta, “Büyüklerimiz bizden daha iyi bilir” düşüncesi sorgulanıyordu. Eğilmez, her yeni kuşağın bir öncekinden daha çok bilgiye erişebildiğini ancak analiz ve sentez yeteneği kazandırılmadığı için bu bilgiyle bir dönüşüm yaratılamadığını vurgulamıştı.
“CUMHURİYETİN KIYMETİ BİLİNMEDİ”
Yazının beşinci bölümünde, cumhuriyet ile demokrasi arasındaki ilişki değerlendiriliyordu. Eğilmez, Türkiye’nin bugün sahip olduğu birçok hakkı cumhuriyet sayesinde elde ettiğini belirtiyor, son yıllarda bu kazanımların önemli ölçüde geriye gittiğini söylüyordu. Kadın erkek eşitliği, hukuk karşısında eşitlik, ifade ve basın özgürlüğü gibi hakların büyük ölçüde cumhuriyet döneminde kurumsallaştığını belirten Eğilmez, bu değerlerin zamanla göz ardı edildiğini ve demokrasinin de sadece seçim sistemine indirgenerek içinin boşaltıldığını savunuyordu.
Altıncı başlıkta, üretim meselesine dair toplumsal algı ele alınıyordu. Eğilmez, Türkiye’nin üretmediği yönündeki yaygın görüşe karşı çıkarak, ülkenin üretim yaptığı ancak bunun önemli bir bölümünün hizmet sektörü üzerinden gerçekleştiğini belirtiyordu. Türkiye’nin temel sorununun üretmemek değil, yeterince tasarruf yapamamak olduğunu ifade ediyordu.
Yedinci ve son başlık ise anayasa değişikliklerine duyulan abartılı beklentiyle ilgiliydi. Eğilmez, sorunların anayasa metinlerinden değil, bu metinlerin uygulanamamasından kaynaklandığını dile getiriyordu. Yazısında 1982 Anayasası’ndan “Düşünce ve kanaat hürriyeti” başlıklı 25. maddeyi örnek olarak gösteren Eğilmez, bu maddenin değiştirilmesine gerek olmadığını, sorun olanın uygulanmaması olduğunu vurguluyordu.
Eğilmez'in yazısını tamamı şu şekilde:
Birinci yanılgı: Demokrasiyle seçimi karıştırmak
Seçim, demokrasinin en önemli kilit taşlarından birisidir. Ama yalnızca birisidir. Seçimi kazananlar yönetimi, kendileri için biçimlendirmeye başlarlarsa demokrasi biter. Demokrasi azınlığın haklarını korumaktır. Bizde son zamanlarda tam tersi yayılıyor ve demokrasi çoğunluğun tahakkümüne dönüşüyor. Seçim yapmış ama seçimi kaybetmiş olanlara kazanmış olanlarla aynı hakları tanımayan bir ülkenin demokrasiyle yönetildiğini söylemek mümkün değil.
İkinci yanılgı: Hukukun yasa ile aynı şey olduğunu sanmakYasa çıkarmak, kural koymak, kuralları günün koşullarına uygun hale getirmek hiç kuşkusuz hukukun temel gereklerindendir. Ama bunlardan çok daha önemlisi çıkarılan kuralların uygulanabilmesidir. Ne yazık ki Türkiye’nin en önemli sorunu çıkardığı kuralları uygulayamamaktır. Toplum sanki çıkardığı kuralları kendisi değil de bir başkası uygulayacakmış gibi düşünüyor.
Üçüncü yanılgı: Lise eğitiminin üniversiteyi kazanmak için alındığını düşünmek
Eğitim, analiz yapmayı öğretmektir. Ne var ki Türk toplumu bu olayı tam olarak anlamış değil. Çocuklarını analiz yapabilsinler diye değil anlatılanları ezberlesinler ve bir üst okulu kazansınlar diye okula yolluyor. Çocuklar da bu isteğe göre biçimleniyorlar. Sonuçta öğretilenleri öğrenmiş ama öğretilmeyenleri araştıramayacak bir kuşak yetişiyor. Öyle olunca da ne dünya çapında bilim adamı, ne dünya çapında sanatçı ne de dünya çapında devlet adamı yetişiyor (istisnalar bu genel görünümü bozmaz.)
Dördüncü yanılgı: Büyüklerimiz bizden daha iyi bilir diye düşünmek
Eğer bu doğru olsaydı Türkiye çok daha iyi yerlerde olurdu. Teknoloji öylesine hızlı gelişiyor ki büyüklerimizin bizden daha iyi bilmesi mümkün değil. İki fakülte bitirmiş, İngilizce ve Fransızca’yı anadili gibi bilen babam, benim bilgisayarda tablolar yapmama uzaktan bakar ve sanırım “koca adam oldu ama hala bilgisayarda oyun oynuyor” diye düşünürdü. 30 yıldır bilgisayarla uğraşıyor olmama karşın, kızım bilgisayar konusunda benden kat kat ileride.
Teknolojinin bu kadar hızlı ilerlemediği dönemlerde belki büyüklerimiz bizden iyi bilirdi. Ama şimdi her yeni kuşak bir öncekinden daha iyi biliyor. Ne var ki bu bilgiyi analiz edip bir senteze dönüştüremiyor. Çünkü onlara soru sorma ve düşünüp analiz yapabilme yeteneğini geliştirme fırsatı vermiyoruz. Çocuklarımıza soru sormayı yasakladıkça ülke olarak geri gidiyoruz. Düşünce ve ifade özgürlüğünü benimsemezsek eski bilgiyi ileri götürme şansımız olmayacak ve büyüklerimiz bizden iyi bilmeye devam edecek. Ve küçüklerimiz daha iyi bilmedikçe bilimde yeni şeyler yaratmamız, yeni teknolojiler üretmemiz mümkün olamayacak.
Beşinci yanılgı: Cumhuriyetin, demokrasinin yanında önemsiz kaldığına inanmak
Demokrasi hiç kuşkusuz en üstün yönetim rejimidir. Cumhuriyet ise onun alternatifi olan bir rejim değildir. Cumhuriyet olup da demokratik olmayan ya da demokratik olup da cumhuriyet sistemini benimsememiş örnekler var. Çin Halk Cumhuriyetidir ama demokrasiye sahip değildir ya da İngiltere krallık sistemiyle yönetilir ama demokrasinin en iyi örnekleri arasında gösterilir.Bütün bunlar doğru. Bize gelince olay biraz farklılaşıyor. Bugün sahip olduğumuz bütün hakları bize Cumhuriyet verdi. Kadın erkek eşitliği, yasalar önünde eşitlik, ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü ve diğerleri. Ama biz bunların hemen hepsini daha demokratik olacağımızı düşündüğümüz son on yılda kaybettik. Neden? Demokrasi mi geri gitti? Hayır. Geri giden Cumhuriyet oldu. Getirdiği haklarla birlikte geri gitti. Ve biz, Cumhuriyet kuşakları, kimimiz çıkarlarımız yüzünden, kimimiz askere olan eski kinlerimiz yüzünden, kimimiz de korkumuzdan ona sahip çıkamadık. Cumhuriyet geri gidince demokrasi de ortadan kayboldu ve sadece seçim sistemine dönüştü.
Altıncı yanılgı: Türkiye’nin üretmeden tükettiğini düşünmek
Tam tersine Türkiye üretiyor ve aynı zamanda tüketiyor. Türkiye eğer üretmeseydi bu kadar ihracatı yapabilir miydi? Ne var ki bizim halkımız hizmet üretimini üretimden saymıyor. Bizim halkımıza göre üretim dediğin şey domates, elma, buğday ya da cıvata, motor parçası, gemi uskuru gibi şeyler olmalı. Bankaların verdiği hizmeti, taşımacılık işlerini ya da eğitim hizmetini üretim olarak görmüyor. Oysa bunların hepsi üretimin bir parçasıdır.
Türkiye üretiyor ama ürettiğinden fazlasını tüketiyor. Türkiye’nin sorunu yeterince tasarruf edememesi ve dışarıdan tasarruf ithal etmek zorunda kalmasıdır.
Yedinci yanılgı: Anayasayı değiştirdiğimizde işlerin düzeleceğini sanmak
Oysa konu anayasayı değiştirmek değil hukuku, demokrasiyi, insan haklarını, ifade özgürlüğünü anlamayı değiştirmektir. Anayasa’ya ne yazarsak yazalım kafamızdaki anlayışı değiştiremediğimiz sürece onlar orada yazdığımızla kalır. Beğenmediğimiz Anayasa’dan bir hükmü örnek olarak vereceğim: “VII. Düşünce ve kanaat hürriyeti - Madde 25 – Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.”
Bu maddeye eklenebilecek bir tek kelime yoktur. Asıl soru şu: Bu madde uygulanabiliyor mu?
Uygulanamıyor. Demek ki konu Anayasayı değiştirmek değil onu hayata geçirebilmek.
