Hükümet, 85 milyonun sırtına yük olan ve sözleşmeleri dövize endeksli Kamu-Özel İş Birliği modeline Hazineden kaynak aktarmayı sürdürüyor. KÖİ ile yürütülen projelerin bütçeye devasa yük oluşturduğunu belirten CHP’li Milletvekili Ali Öztunç “Önümüzdeki üç yılda 678,3 milyar lira bütçeden bu projelere garanti olarak ödenecek. Bu da 15,2 milyar dolara denk geliyor. Bunlar ülkeyi batırmadan gitmek istemiyorlar” dedi.
Türkiye bütçesinde karadelik oluşturan Hazine garantili projelerin maliyeti artmaya devam ediyor. CHP Kahramanmaraş Milletvekili Ali Öztunç, TBMM’ye sunulan 2025 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi’yle ilgili yaptığı değerlendirmede; Kamu-Özel İş Birliği (KÖİ) olarak isimlendirilen yap-işlet-devret ve yap-kirala-devret modeliyle gerçekleştirilen projelerin bütçeye olan yükünün büyüyerek artmaya devam ettiğini söyledi.
‘KUR ARTTI YILDA 4 DEFA GÜNCELLEME YAPIYORLAR’
CHP Kahramanmaraş Milletvekili Ali Öztunç
Öztunç, “Önümüzdeki üç yılda 678,3 milyar lira bütçeden bu projelere garanti olarak ödenecek. Bu da 15,2 milyar dolara denk geliyor. Bunlar ülkeyi batırmadan gitmek istemiyorlar” dedi. CHP’li Öztunç, yaptığı yazılı açıklamada, Kamu-Özel İş Birliği ile yürütülen projelerin bütçeye yük olmaya devam ettiğini söyledi. Öztunç, “Yap-işlet-Devret modeliyle yaptırılan ve hizmete açılan otoyol ve köprüler için 2025 yılında bütçeden 94,6 milyar lira, Avrasya Tüneli için de 3 milyar lira ödeme yapılacağı öngörülüyor” dedi. 2025 yılı bütçesinden yap-işlet-devret ve yap-kirala-devret yöntemleriyle yapılan ulaştırma ve sağlık projeleri için 202,3 milyar lira ayrıldığını söyleyen Öztunç, ‘’Sözleşmelerindeki yüksek bilet fiyatlarının tam olarak uygulanamadığı, bu nedenle de devletin garanti kapsamında hem geçen hem de geçmeyen taşıtlar için 2017 yılından 2024 yılı sonuna kadar beşli çeteye 187,5 milyar lira ödedi. Aynı dönemde Avrasya Tüneli için 10,1 milyar lira, şehir hastaneleri için de 185,9 milyar lira ödendi. Bütçenin milyarları yandaşlara ve 5’li çeteye gidiyor” diye konuştu. 2024 yılına kadar yapılan ödemeler ilgili yılların ortalama dolar kuruyla 21,9 milyar doları bulduğunu, bu tutar da bugünkü fiyatlarla 750 milyar liraya tekabül ettiğine dikkati çeken Öztunç, şunları söyledi: “Bütçeden 2026 yılında 243,8 milyar lira (5,2 milyar dolar) ve 2027 yılında da 243,8 milyar lira (5,2 milyar dolar) ödenmesi gerekiyor. Önümüzdeki üç yılda 678,3 milyar lira bütçeden bu projelere garanti olarak ödenecek. Bu da 15,2 milyar dolara denk geliyor. Bunlar Ülkeyi batırmadan gitmek istemiyorlar.’’
Ekonomist Uğur Emek; hükümetin yolcu garantili yap-işlet-devret projelerinden Osmangazi Köprüsü, Yavuz Sultan Selim Köprüsü, 1915 Çanakkale Köprüsü ve Avrasya Tüneli’nde yarından itibaren geçerli olacak sözleşme ücretlerini, katkı paylarını ve gişe ücretlerini hesapladı. Katkı payı ya da gişe ücretinin her koşulda halkın cebinden çıktığını ifade eden Emek, “Eskiden ücretleri yılda bir defa, yıl başındaki kurlar üzerinden TL’ye çevirip bir yıl boyunca uygularlardı. Sonra kurlar çok hızlı artınca bunu 4 defaya çevirdiler. Sözleşmeye göre ücret çok yüksek olduğu için, millet ödemediği için Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ‘katkı payı’ olarak kendi cebinden ödüyor. Aslında işletmecinin eline geçen, sözleşme ücreti. Sonuçta paranın tamamını bizler ödüyoruz.” şeklinde konuştu.
‘VATANDAŞ 555 LİRA HAZİNE 1310 LİRA ÖDÜYOR’
Karar'ın haberine göre, Ekonomistler de fiyatlar hakkında açıklamalarda bulundu. Analist Fatih Sezer “Osmangazi Köprüsü’nden geçen vatandaş 555 lira öderken Hazine ilave olarak işleten firmaya bin 310 lira ödüyormuş. Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nden geçen vatandaş 70 lira öderken Hazine ilave olarak işleten firmaya 130 lira ödüyormuş” dedi. Analist Bilal Uzun “Böyle saçmalık olur mu? Bir köprüden 55 dolara geçilir mi? Uçak bileti parası bu. Osmangazi köprüsünden 55 dolara geçiyoruz. 555 TL’yi geçerken ödüyoruz ve arkamızdan devlet 1315 TL daha ilave ödeme yapıyor. Toplam 1870 TL.”
YILIN İLK YARISINDA YAP-İŞLET-DEVRET PROJELERİNE 36 MİLYAR HARCANDI
Yap-İşlet-Devret projeleri, 2024’ün ilk altı ayında Hazine’ye 36 milyar TL’nin üzerinde bir maliyete mal oldu. Karayolları Genel Müdürlüğü’nün (KGM) yayımladığı ‘2024 Yılı Kurumsal Mali Durum ve Beklentiler Raporu’na göre 2024 yılının ilk altı ayında Yap-İşlet-Devret (YİD) projeleri, Hazine’ye önemli bir maliyet çıkardı. Raporda yer alan bilgilerde 2024 yılının ocak-haziran döneminde Hazine tarafından Yap-İşlet-Devret (YİD) projelerini yürüten şirketlere toplam 36 milyar 109 milyon 378 bin 774 TL ödeme yapıldığı ve bu ödemelerin özellikle araç geçiş garantilerinin tutturulamaması nedeniyle gerçekleştiği aktarıldı. CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımla yaşanan durumun ekonomide ‘kara delik’ oluşturduğunu dile getirdi. Yavuzyılmaz paylaşımında “AK Parti tarzı Yap-İşlet-Devret modeliyle yapılan karayolu projelerinde; Tutturulamayan araç geçiş garantileri nedeniyle hazinede açılan deliğin boyutunu tespit ettik. 2024’ün ilk 6 ayında hazinenin görevli şirketlere yaptığı garanti ödemesi: 36 milyar 109 milyon lira” ifadelerini kullandı.
2024’TE BÜTÇEDEN MÜTEAHHİTLERE TOPLAM 162 MİLYAR LİRA AKTARILACAK
Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projelerini yapan müteahhitlere 2024 yılı bütçesinden 162.4 milyar lira para ödenecek. Avrasya Tüneli’ne 4.9 milyar, köprü ve otoyollara 73.8 milyar ve şehir hastanelerine de 83.7 milyar lira ödeme yapılacak. KÖİ müteahhitlerine ayrıca 2025’te 240.8 milyar, 2026’da 270.3 milyar lira para ödenecek. Devlet gelecek yıl 8 milyar liralık gayrimenkul satacak, 10.8 milyar lira da kira parası toplayacak. Şehir hastanelerinin kiralarına 2024 yılında kamu bütçesinden 83 milyar 697 milyon lira ödenme yapılması planlanıyor. Şehir hastanelerine 2017-2023 döneminde 102 milyar 206 milyon lira ödeme yapıldı. Bütçe teklifinde bu hastaneler için yapılan ödemelerin 2025’te 97 milyar 905 milyon lira, 2026’da ise 99 milyar 386 milyon lirayı bulması bekleniyor.
HAZİNE GARANTİLİ MÜTEAHHİTLERE TL FORMÜLÜ YOK
Kamu Özel İşbirliği projelerinin Dövizle yapılması da bütçe üzerinde yük oluşturuyor. Bütçe dengesini sağlama sürecinde hükümetin bu sözleşmeleri TL’ye çevirip çevirmeyeceği zaman zaman tartışma konusu oluyor. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Yılmaz, Bloomberg ile gerçekleştirdiği mülakatta bu projeleri savunarak sözleşmelerin TL’ye çevrilmesinin söz konusu olmadığını belirtti. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, KÖİ projelerinin yalnızca finansal olarak değerlendirilmemesi gerektiğini, ekonomik analizlerinin de göz önünde bulundurulması gerektiğini belirtti. Türkiye’nin birçok projeyi yatırım maliyetinin çok daha düşük olduğu dönemlerde hayata geçirdiğine işaret eden Yılmaz, “Ben bazen söylüyorum, keşke daha fazlasını yapsaydık” diye ekledi. Yılmaz, sözleşmelerin yenilenmesi ile ilgili olarak da “Bahsettiğiniz türden bir çalışma da şu an gündemimizde yok” ifadelerini kullandı.